Περίπατος - Φύση
Η περιοχή παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος. Διαθέτει μεγάλη ποικιλία και εναλλαγές τοπίων, ενδιαφέροντες φυσικούς σχηματισμούς, σπάνια χλωρίδα και πανίδα. Στο Δήμο Τυλίσου υπάρχουν ακόμη αξιόλογες δασικές περιοχές. Οι οικισμοί Καμαριώτης , Αηδονοχώρι, Αστυράκι βρίσκονται μέσα σε ιδιαίτερης ομορφιάς δασικό σύμπλεγμα από τυπικά είδη της μεσογειακής χλωρίδας. (δρυοδάσος Καμαριώτη, πρινοδάσος Αηδονοχωρίου – Αστυρακίου). Τα φυσικά οικοσυστήματα σε γενικές γραμμές δεν έχουν καταστραφεί παρά τις σημαντικές σε ορισμένες περιπτώσεις αλλοιώσεις που έχουν υποστεί ορισμένα από αυτά, π.χ. η χλωρίδα λόγω της υπερβόσκησης.
Στη Δαμάστα αξιόλογη είναι η περιοχή με τις κουκουναριές. Επίσης η περιοχή της Τυλίσου έχει ανακηρυχθεί ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (ΦΕΚ 666/1970) .Οι αναδασώσεις που έχουν πραγματοποιηθεί από την Δ/νση Δασών Ηρακλείου στην περιοχή είναι : Τύλισσος 40.000 δασικά δέντρα με μικρό όμως ποσοστό επιτυχίας εξαιτίας της υπερβόσκησης και Γωνιές 100 στρέμματα. Οι παραπάνω αναδασώσεις έγιναν με μίξη κωνοφόρων και πλατύφυλλων ειδών σε δημοτικές και μη ορεινές χορτολιβαδικές εκτάσεις.
Τοποθεσία Φλέγα στο Κεραμούτσι
Στο Δρόμο λίγο πριν το Κεραμούτσι βρίσκεται η τοποθεσία Φλέγα δίπλα στο ποτάμι υπάρχει ένας υπέροχος διαμορφωμένος χώρος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ιδανικός για εκδρομές.  Τοποθεσία "Φλέγα" στο Κεραμούτσι
Δρυοδάσος στον Καμαριώτη στην περιοχή "Κρεμαστός"
Αμέσως μετά τον Καμαριώτη υπάρχει ο αγροτικός δρόμος, μας οδηγεί στην περιοχή "Κρεμαστός" όπου υπάρχει ένα υπέροχο Δρυοδάσος. Το δάσος αυτό με μεγάλες δρυς καταλαμβάνει σημαντική έκταση στο βουνό Σαρακηνό. Παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο δασικό οικοσύστημα, με χαρακτηριστική χλωρίδα και είδη της άγριας πανίδας. Η περιοχή έχει επίσης ιστορική αξία για τους περιοίκους γιατί, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, έβρισκαν καταφύγιο οι κάτοικοι του χωριού.
Το δάσος του Σαρακηνού παρουσιάζει μοναδική επιστημονική, οικολογική και αισθητική αξία στην περιφέρεια και δέχεται μεγάλο αριθμό επισκεπτών ετησίως. Ο Δήμος Τυλίσου έχει προχωρήσει στη διαμόρφωση του σε χώρο αναψυχής με παγκάκια, τραπέζια, ψησταριές κλπ που καθιστούν την παραμονή των επισκεπτών άνετη και ευχάριστη. 
Δρυοδάσος Καμαριώτη στην περιοχή "Κρεμαστός"
Το οροπέδιο του Στρούμπουλα στην Τύλισο
Με κατεύθυνση προς Δαμάστα, περίπου 500 μέτρα μετά το Βουλισμένο Αλώνι υπάρχει παράκαμψη αριστερά, που οδηγεί μετά από 1,5 χλμ. στο οροπέδιο. Το οροπέδιο του Στρούμπουλα είναι μια τεράστια επιμήκης και επίπεδη έκταση, σε υψόμετρο 500 μέτρων. Στην άκρη της είναι χτισμένο το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, που διαθέτει και πηγάδι. Πάνω από το οροπέδιο, σε μια κωνική κορυφή 798 μέτρων, δεσπόζει το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού. Υπάρχει μονοπάτι που ανεβαίνει εκεί, μετά από περίπου 30 λεπτά πεζοπορίας και η ανταμοιβή είναι η πανοραμική θέα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Από τον Τίμιο Σταυρό υπάρχει μονοπάτι που οδηγεί που οδηγεί στο χωριό Μάραθος.
Το Οροπέδιο του Στρούμπουλα
Το ξωκλήσι του Άι-Γιώργη
Το οροπέδιο του Εβδόμου στις Γωνιές
Από την πλατεία του χωριού παίρνουμε το δρόμο που ανηφορίζει αριστερά, βγαίνουμε από το χωριό και στο σημείο όπου υπάρχει ένας αναπαλαιωμένος ανεμόμυλος ακολουθούμε το αριστερά, τον τσιμεντόδρομο μέχρι τον "Αντιχτή" (Κεραίες ραντάρ) και ακολουθώντας τον χωματόδρομο στα 300 μέτρα στρίβουμε αριστερά και μετά από διαδρομή 2,4 χιλιομέτρων φτάνουμε στα οροπέδια του Εβδόμου, τον Κάτω και τον Απάνω Λάκκο. Το πιο όμορφο και πιο μεγάλο είναι ο Κάτω Λάκκος. Κάτω από ένα αιωνόβιο δένδρο υπάρχει πηγή, ενώ στην άκρη του οροπεδίου ένα παλιό πέτρινο τυροκομείο ανακαινίζεται, ώστε να χρησιμοποιηθεί ως ορειβατικό καταφύγιο. Το βουνό Έβδομος, τμήμα του Ψηλορείτη, χρησιμοποιείται ως βοσκότοπος και έχει κατά κανόνα χαμηλή βλάστηση. Οι ντόπιοι λένε ότι κάποτε ήταν γεμάτο αχλαδιές, οι οποίες από ένα σημείο και μετά αφέθηκαν στην τύχη τους και δεν υπάρχουν πια. Η επίσκεψη μας στο Οροπέδιο μας ικανοποιεί την εκδρομική διάθεση, προσφέροντας ευχάριστες πεζοπορικές διαδρομές, αλλά και εποχούμενες επισκέψεις. 
Το Οροπέδιο του Εβδόμου
Τοποθεσία "Χειμευτού" στη Μονή
Λίγο έξω από το χωριό Μονή (1,5 χλμ. νοτιοδυτικά, σε χωματόδρομο), σε μια τοποθεσία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους βρίσκεται το ξωκλήσι του Άι-Γιώργη & Τιμίου Σταυρού "Χειμευτού". Στο προαύλιο, κάτω από τα τεράστια πλατάνια, υπάρχει πηγή με τρεχούμενο νερό και διαμορφωμένος χώρος αναψυχής για τους εκδρομείς. 
Το ξωκλήσι του Άι-Γιώργη & Τιμίου Σταυρού στην τοποθεσία Χειμευτού
Βουλισμένο Αλώνι στην Τύλισο Με κατεύθυνση προς Δαμάστα, 5 χλμ. μετά τη διασταύρωση για Τύλισο, δίπλα στο δρόμο και δεξιά φαίνεται το Βουλισμένο Αλώνι. Το Βουλισμένο Αλώνι είναι ένα εντυπωσιακό φυσικό μνημείο: ένας τεράστιος, βυθισμένος κρατήρας, στο βραχώδες τοπίο. Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, πρόκειται περί δολίνης, που προέκυψε μετά από την κατάρρευση υπογείου σπηλαίου. Είναι ελλειψοειδής με μεγάλο άξονα 95 μ., με μικρό 90 μ. και βάθος 15-38 μέτρα. Στα πανεπιστημιακά συγγράμματα αναφέρεται ως κλασικός τύπος δολίνης, το πετρωμα του είναι μεσοζωικός ασβεστόλιθος και είναι από τις πλέον θεαματικές της Ελλάδας. Ο χώρος γύρω από το Βουλισμένο Αλώνι έχει διαμορφωθεί για τους επισκέπτες. Η πρόσβαση στο κέντρο του Αλωνιού γίνεται πανεύκολα. Από εκεί μπορεί κανείς να "τσεκάρει" την εξαιρετική ακουστική του χώρου. Ο θρύλος λέει ότι εκεί βρισκόταν ένα αλώνι κι αυτός που το είχε δούλευε ακόμη και στη γιορτή του Προφήτη Ηλία, αντί να αφιερώσει τη μέρα στη χάρη του. Αυτό έγινε κάμποσες φορές, μέχρι που ο Προφήτης τον τιμώρησε, βουλιάζοντάς του το αλώνι....
Με κατεύθυνση προς Δαμάστα, 5 χλμ. μετά τη διασταύρωση για Τύλισο, δίπλα στο δρόμο και δεξιά φαίνεται το Βουλισμένο Αλώνι. Το Βουλισμένο Αλώνι είναι ένα εντυπωσιακό φυσικό μνημείο: ένας τεράστιος, βυθισμένος κρατήρας, στο βραχώδες τοπίο. Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, πρόκειται περί δολίνης, που προέκυψε μετά από την κατάρρευση υπογείου σπηλαίου. Είναι ελλειψοειδής με μεγάλο άξονα 95 μ., με μικρό 90 μ. και βάθος 15-38 μέτρα. Στα πανεπιστημιακά συγγράμματα αναφέρεται ως κλασικός τύπος δολίνης, το πετρωμα του είναι μεσοζωικός ασβεστόλιθος και είναι από τις πλέον θεαματικές της Ελλάδας. Ο χώρος γύρω από το Βουλισμένο Αλώνι έχει διαμορφωθεί για τους επισκέπτες. Η πρόσβαση στο κέντρο του Αλωνιού γίνεται πανεύκολα. Από εκεί μπορεί κανείς να "τσεκάρει" την εξαιρετική ακουστική του χώρου. Ο θρύλος λέει ότι εκεί βρισκόταν ένα αλώνι κι αυτός που το είχε δούλευε ακόμη και στη γιορτή του Προφήτη Ηλία, αντί να αφιερώσει τη μέρα στη χάρη του. Αυτό έγινε κάμποσες φορές, μέχρι που ο Προφήτης τον τιμώρησε, βουλιάζοντάς του το αλώνι.... 
Το Βουλισμένο Αλώνι
Το ύψωμα της Κέρης
Με κατεύθυνση προς Δαμάστα, μετά το Βουλισμένο Αλώνι, υπάρχει παράκαμψη δεξιά (ο δρόμος είναι φραγμένος με πόρτα, που ανοίγει και κλείνει με ευθύνη του επισκέπτη). Από εκεί, το ύψωμα της Κέρης απέχει 3 χλμ., σε βατό χωματόδρομο. Το ύψωμα της Κέρης βρίσκεται σε υψόμετρο 300-320 μέτρων. Έχει τετράγωνο σχήμα και είναι μία σχεδόν επίπεδη βραχώδης επιφάνεια, (διαστάσεων 2,5 Χ 2,5 χιλιομέτρων)., που κόβεται απότομα με μια απόκρημνη ασβεστολιθική πλαγιά από τη μια μεριά και η δυτική πλευρά του υψώματος αποκόβεται από τον απέναντι βράχο με μια τεράστια σε βάθος "ρωγμή", το φαράγγι του Αλμυρού. Από την Κέρη μπορούμε να θαυμάσουμε την καταπληκτική θέα προς την πόλη του Ηρακλείου, πρόκειται για ιδανικό μέρος για mountain bike και για πεζοπορία.
Άποψη του Ηρακλείου από την Κέρη
Θέα από την Κέρη λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα
ΦΑΡΑΓΓΙΑ Το φαράγγι του Αλμυρού ή Κέρης ή των Λινοπεραμάτων
Η βόρεια πλαγιά της Κέρης σχηματίζεται σ' όλο το μήκος της 2,5χλμ. από το παραπάνω φαράγγι, μέσα από το οποίο περνάει και ο ομώνυμος χείμαρρος. Η κοίτη του χειμάρρου βρίσκεται σε υψόμετρο 20 μέτρων στην έξοδο του φαραγγιού και σε υψόμετρο 160 μέτρων στη δυτική είσοδο του. 
Φαράγγι Κέρης
Το φαράγγι των Γωνιών
Μεταξύ Σκλαβόκαμπου και ρήγματος Τυλίσου - Γέργερης (δυτικά των Κορφών) σχηματίζεται μέσα στους ασβεστόλιθους το φαράγγι των Γωνιών. Το Γωνιανό φαράγγι είναι η μοναδική δίοδος που συνδέει τον Σκλαβόκαμπο και τις Γωνιές με την Τύλισο Το μήκος του είναι 3 χλμ. και είναι φαρδύ σχετικώς και ευθύγραμμο. Πλησιάζοντας όμως προς την έξοδο (στο σημείο όπου υπάρχει το Μνημείο πεσόντων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στον δρόμο προς Γωνιές), το φαράγγι στρίβει απότομα προς τα νότια και πριν βγει από την ασβεστολιθική μάζα ακολουθεί ακανόνιστη και απότομη πορεία. 
Γωνιανό Φαράγγι
Σπήλαια
- Σπήλαιο Καμηλάρη στην Τύλισο
- Σπήλαιο Χαϊνόσπηλιος στο Καμαράκι
- Σπήλαιο Δόξα στο Μάραθος
- Σπήλαιο Τραπέζα στην Τύλισο
- Αρκαλόσπηλιος στο Μάραθος
- Σπήλαιο Σπηλιάρα στο Αστυράκι
Σπήλαιο Καμηλάρη στην Τύλισο
Οδηγίες πρόσβασης: Με κατεύθυνση προς Δαμάστα, 2 χλμ. μετά τη διασταύρωση για Τύλισο, σε υψόμετρο 240 μέτρων.
H είσοδος είναι μεγάλη (πλάτος 10, ύψος 4,5 μέτρα). Έχει τέσσερις θολωτές αίθουσες, με εντυπωσιακό διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Η πρώτη αίθουσα έχει πλάτος 12 και μήκος 38 μέτρα, έπειτα από απότομη κάθοδο 3,80 μέτρων οδηγούμαστε στην Β αίθουσα μήκους 21, πλάτους 19 και ύψους 15 μέτρων. Από το δυτικό τμήμα της Β αίθουσας οδηγούμαστε στην Γ αίθουσα τη μεγαλύτερη του σπηλαίου με μήκος 48 μέτρα, πλάτος 19 και ύψος έως 15 μέτρα. Η αίθουσα Δ βρίσκεται ανατολικά της αίθουσας Β. Το ρεύμα αέρος που υπάρχει, δείχνει ότι επικοινωνεί από άλλο σημείο με την επιφάνεια του εδάφους. Μέσα στο σπήλαιο έχουν βρεθεί όστρακα υπομινωικά, πρωτογεωμετρικά, γεωμετρικά και πιθανώς ρωμαϊκά, ίσως μάλιστα να ήταν τόπος λατρείας κουροτρόφου θεότητας. 
Σπήλαιο Καμηλάρη
Χάρτης Σπηλαίου Καμηλάρη
Σπήλαιο Χαϊνόσπηλιος στο Καμαράκι Οδηγίες πρόσβασης: Από το δρόμο Τύλισσος-Γωνιές παράκαμψη για Καμαράκι (2 χλμ) και από την άκρη του χωριού 200 μέτρα μετά αριστερά βρίσκεται ο Χαϊνόσπηλιος ή Μαρμαρόσπηλιος στη θέση Ασφένταμος-Κεφάλι και σε ύψος 550 μέτρων.
Ο Χαϊνόσπηλιος ή Μαρμαρόσπηλιος έχει τη μορφή επιμήκους γαλαρίας, με μήκος περίπου 200 μέτρα (υπήρξε κάποτε κοίτη υπόγειου ποταμού) και είναι εύκολα προσβάσιμος. Έχει μεγάλες αίθουσες με εκπληκτικούς σχηματισμούς σταλαγμιτών που σχηματίζουν στήλες που φτάνουν και τα 6 μέτρα καθώς και συμπλέγματα σταλακτιτών που κρέμονται στην οροφή σαν κρυστάλλινοι πολυέλαιοι και θεωρείται από τα σημαντικότερα της Κρήτης από άποψη φυσικού διακόσμου. Τα όστρακα της μινωικής εποχής που βρέθηκαν στο σπήλαιο μαρτυρούν τη χρήση του ως λατρευτικού χώρου κατά την αρχαιότητα. 
Πηγή: ΣΠ.Ο.Κ. , Χρύσα Μαυρόκωστα, Εμμανουέλλα Περβολαράκη, Ελένη Νικιτέα
Χάρτης Σπηλαίου Χαϊνόσπηλιος
Το όνομα Χαϊνόσπηλιος οφείλεται στο χαϊνη Γιάννη Παλμέτη (1790 – 1834 πραγματικό επώνυμο Παντερής), από το Καμαράκι, που υπήρξε ο φοβερότερος εξολοθρευτής Τούρκων αγάδων και χρησιμοποιούσε τη σπηλιά ως κρησφύγετο (χάϊν στα Τούρκικα σημαίνει στασιαστής - ανυπότακτος). 
Χαϊνόσπηλιος
Σε απόσταση 28 μέτρων Νότιο Ανατολικά της εισόδου του σπηλαίου βρίσκεται δεύτερο σπήλαιο με την ονομασία "Χαμωτό Σπηλιάρι", μήκους 32, πλάτους μέγιστο 6 μέτρα και ύψους έως 6 μέτρα με αξιόλογο λιθωματικό διάκοσμο.
Είσοδος Χαϊνοσπηλιου
Σπήλαιο Δόξα στο Μάραθος
Οδηγίες πρόσβασης: Με κατεύθυνση προς Δαμάστα, 7,5 χιλιόμετρα μετά τη διασταύρωση για Τύλισο σε υψόμετρο 490 μέτρων υπάρχει δεξιά μια ταβέρνα που λέγεται "Δόξα". Ακριβώς από κάτω βρίσκεται η είσοδος του σπηλαίου το οποίο έχει συνολικό μήκος 50 μέτρων.
Έχει εντυπωσιακό διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες και αίθουσες που επικοινωνούν με γαλαρίες, σχετικά εύκολα προσπελάσιμες και από έναν αρχάριο. Από την ταβέρνα που βρίσκεται πάνω από το σπήλαιο μπορείτε να προμηθευτείτε φακούς, απαραίτητο εφόδιο για την περιήγηση. 
Σπήλαιο ΔΟΞΑ στο Μάραθος
Χάρτης Σπηλαίου Δόξα πηγή: Ελ. Πλατάκης (14-06-1970)
| Σπήλαιο Τραπέζα στην Τύλισο
Οδηγίες πρόσβασης: Με κατεύθυνση προς Γωνιές, στα 700 μέτρα μετά την Τύλισο, συναντάμε τη διασταύρωση για Μονή. Ακριβώς απέναντι υπάρχει ένας χωματόδρομος, ο οποίος μετά από 3,2 χλμ. οδηγεί στη σπηλιά, η οποία βρίσκεται μπροστά σε ένα πλάτωμα, αριστερά του δρόμου σε υψόμετρο 460 μετρα.
Το άνοιγμα της σπηλιάς έχει ύψος 1,85 μ. και πλάτος 1,20 μ. Η αίθουσά είναι μεγάλη (15,50 μ. Χ 30 μ. με μέγιστο ύψος 7 μ.), με εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Ο εισερχόμενος στο σπήλαιο αντικρίζει αμέσως μεγάλη δίδυμη επιβλητική στήλη από σταλαγμίτες που αφήνουν ανάμεσά τους λίγο ελεύθερο χώρο, απ’ όπου μετά βίας χωράει να περάσει ένας άνθρωπος καθώς και αλλά επιβλητικά σταλαγμιτικά συγκροτήματα. |
Σπήλαιο Τραπέζα | 
Χάρτης Σπηλαίου Τραπέζα πηγή: Ελ. Πλατάκης
|
| Το σπήλαιο Τραπέζα είχε χρησιμοποιηθεί ως λατρευτικός χώρος, κάτι που πιστοποιείται από τα αναρίθμητα όστρακα που υπάρχουν στο δάπεδό του αλλά και στο πλάτωμα που βρίσκεται μπροστά από την είσοδο, τα οποία χρονολογούνται από τη μεσομινωική εποχή μέχρι την υστερομινωική. Τα σπουδαιότερα ευρήματα του σπηλαίου είναι δύο ειδώλια ανδρών σε λατρευτική στάση.
Δυτικά υπάρχει άλλο ένα σπήλαιο το "Ανατολικό της Τραπέζας" που πρόκειται για μια στενή κατηφορική γαλαρία με πολύ ολισθηρό δάπεδο. Πάνω από τα σπήλαια (Κορφή Πύργου και Πέρα Κορφή) βρίσκεται ιερό μινωικής εποχής. Ιδρύθηκε μετά το 2000 π.Χ. και ανακαλύφθηκε το 1962 από τον αρχαιολόγο Σπύρο Αλεξίου.
|
Αρκαλόσπηλιος στο Μάραθος
Οδηγίες πρόσβασης: Βρίσκεται ΝΔ της Κοινότητας Μάραθου στην τοποθεσία Αρκαλοκέφαλο. Η είσοδος είναι πλάτους 2,10 και ύψους 1 μέτρο, το συνολικό μήκος των αιθουσών του είναι 153 μέτρα. Μέσα στο σπήλαιο έχουν βρεθεί όστρακα ρωμαϊκά, βυζαντινά και μεσαιωνικά, επίσης υπάρχουν αρκετοί σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Κατά την τουρκοκρατία χρησίμευε σαν καταφύγιο των χριστιανών. 
Χάρτης Σπηλαίου Αρκαλόσπηλιος πηγή: Ελ. Πλατάκης
Το σπήλαιο Αρκαλόσπηλιο
Σπήλαιο Σπηλιάρα στο Αστυράκι
Οδηγίες πρόσβασης: Πίσω από την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, στο Αστυράκι, υπάρχει ένα μονοπάτι που περνάει μέσα από τα χωράφια και οδηγεί σ’ έναν χείμαρρο. Αυτός ο χείμαρρος καταλήγει στη Σπηλιάρα, η οποία τον ρουφάει στην κυριολεξία.
Το σπήλαιο είναι δυσπρόσιτο. Για να μπει κανείς μέσα χρειάζεται σχοινί, γιατί στο στόμιο υπάρχει απότομο κατέβασμα 2 μέτρα. Πρόκειται για ένα κλιμακωτό βάραθρο, με συνολικό μήκος γαλαριών 430 μέτρα. Μέσα υπάρχει λίμνη, απ’ ό,τι λένε Γάλλοι σπηλαιολόγοι που έχουν εξερευνήσει τη Σπηλιάρα, και θέλει εξοπλισμό για να τη διαβείς. Πρόκειται για το δεύτερο σε μήκος σπήλαιο της επαρχίας Μαλεβιζίου. Στη Σπηλιάρα κρύβονταν οι κάτοικοι του Αστυρακίου στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν βομβάρδιζαν οι Γερμανοί.
Σπήλαιο Σπηλιάρα
Βάραθρα
ΔΔ ΑΗΔΟΝΟΧΩΡΙΟΥ
Βάραθρο του Στεφανάκη ο Τάφκος
Βρίσκεται, φεύγοντας, αριστερά του Αηδονοχωρίου, κοντά στην περιοχή Αβελάρια. Το υψόμετρο είναι περίπου 650 μέτρα.
Βάραθρο Μαρκομιχάλη
Βρίσκεται στην μέση περίπου της διαδρομής του δρόμου που συνδέει τα χωριά Αστυράκι και Αηδονοχώρι. Το συνολικό βάθος του βαράθρου είναι 24 μέτρα. Βάραθρο Κοντολιό
Βρίσκεται 1.500 μέτρα βόρεια του Αστυρακίου στην περιοχή Ρυάκι Κοντολιό.
ΔΔ ΓΩΝΙΩΝ
Βάραθρο Σημαντηράκι
Βρίσκεται σε απόσταση 150 μέτρων δεξιά του 1,6ου χλμ. του δρόμου που οδηγεί στα ραντάρ, βόρεια των Γωνιών. Η είσοδος του βρίσκεται 20 μέτρα δεξιά της λαγκαδιάς σε υψόμετρο περίπου 650 μέτρων, στην περιοχή Κάλυβος. Το Σημαντηράκι είναι πολύ γνωστό από παλιά γιατί αποτελούσε το χώρο που πετούσαν (συμβαίνει ακόμη και σήμερα) τα τραυματισμένα γεράκια ή νεκρά ζώα τους. Το σχήμα του μοιάζει με καμπάνα και γι' αυτό τέτοιας μορφολογίας βάραθρα τα ονομάζουν "καμπαθούρες. Βάραθρο Ξεροκολάγκουφο I
Βρίσκεται σε απόσταση 70 μέτρων αριστερά του 2ου χλμ. του δρόμου που οδηγεί στα ραντάρ, βόρεια των Γωνιών. Πρόκειται για ένα μικρό βάραθρο, με συνολικό βάθος 7,5 μέτρα. Βάραθρο Ξερακολάγκουφο ΙΙ
Βρίσκεται σε απόσταση 15 μέτρων νότια του προηγούμενου βαράθρου, έχει συνολικό βάθος 28 μέτρων και έχει τέσσερις ευδιάκριτους θαλάμους. Βάραθρο Ρικομάσχαλου
Βρίσκεται ανατολικά των Γωνιών σε υψόμετρο 720 μέτρων. Ένας μεγάλος βράχος που είναι η βόρεια πλευρά της εισόδου είναι χαρακτηριστικός. Βάραθρο Πόρος του Στενού Λαγγού
Έχει συνολικό βάθος 22 μέτρα. Το πλάτος του κυμαίνεται από 1 έως 4 μέτρα. Σπηλαιοβάραθρο το Λακκί του Κονταρη
Βρίσκεται στην περιοχή Αντιχτή των Γωνιών.Απέχει 300 μέτρα ΝΑ του 7ου χλμ. του αγροτικού δρόμου προς τα ραντάρ στις παρυφές τις λαγκαδιάς. Βάραθρο Σαρνιτολάκι
Βρίσκεται σε απόσταση 700 μέτρων ΝΑ του προηγούμενου. Έχει βάθος 28 μέτρα και μοιάζει με σωλήνα που διευρύνεται λίγο προς τον πυθμένα. Βάραθρο Ψηστράκι
Βρίσκεται ΝΔ των Γωνιών. Το υψόμετρο είναι 900 μέτρα. Το συνολικό βάθος είναι 130 μέτρα ενώ το συνολικό του μήκος 90 μέτρα.
Πηγή: ΣΠ.Ο.Κ. , Νίκος Γιγουρτζής, Γιάννης Σουρλατζής
Πηγή: ΣΠ.Ο.Κ. , Νίκος Γιγουρτζής, Γιάννης Σουρλατζής
Βάραθρο Καστέλλος
Βρίσκεται στην περιοχή Γραμπούσα, βόρεια των Γωνιών και ειδικότερα στην νότια πλαγιά του λόφου Κάστελλος. Ο σταλαγμιτικός διάκοσμος είναι πολύ φτωχός. Βαράθρο Κατσούφενας Καμαράκι
Βρίσκεται περίπου 1χλμ. πριν τις Γωνιές αριστερά του κεντρικού δρόμου που έρχεται από το Ηράκλειο. Βάραθρο Τρικοκέφαλο
Βρίσκεται αριστερά του δρόμου που οδηγεί στην περιοχή Έβδομος. Βάραθρο Σκάλα Αντιχτή
Βρίσκεται νότια των Γωνιών. Βάραθρο Κωνσταντή
Βρίσκεται νότια των Γωνιών, σε περιοχή που ονομάζεται στου Κωνσταντή τον Πρίνο. Βάραθρο Μέση Πλατών
Η ευρύτερη περιοχή που βρίσκεται το βάραθρο ονομάζεται Πλάτες και γι' αυτό πήρε αυτήν την ονομασία. Βάραθρο Κάτη Λακκί
Βρίσκεται 500 μέτρα δυτικά του προηγούμενου. Βάραθρο Μαυριανού
Βρίσκεται 500 μέτρα περίπου βόρεια του βαράθρου "Μέση Πλατών" και 600 μέτρα βορειοανατολικά του "Κάτη Λακκί" Βάραθρο Λάκκος Μαυριανού
Βρίσκεται 500 μέτρα περίπου νότια της περιοχής Σόχωρο του Απάνω Λάκκου στην πλαγιά του Βουνού. Η περιοχή ονομάζεται Λάκκος Μαυριάνου.
Βάραθρο Κυνηγόταφκος
Βρίσκεται νότια των Γωνιών. Εμπνέει δέος λόγω του μεγάλου στομίου αλλά και του μεγάλου κατακόρυφου βάθους του. 
Πηγή: ΣΠ.Ο.Κ. , Χρύσα Μαυρόκωστα, Νίκος Γιγουρτζής
Βάραθρο Σκαραρόλιθου Βρίσκεται ανατολικά των Γωνιών. Το υψόμετρο είναι 705 μέτρα. Όλη η ευρύτερη περιοχή είναι γεμάτη από μικρές και μεγάλες τρύπες και δίκαια φέρει το όνομα Κουφαλιάρης.
Βάραθρο Ψαρογένη Τρύπα
Βρίσκεται περίπου στη μέση της πλαγιάς του βουνού του Ψαρογένη.
Βάραθρο Σφεντιλιδολάκι Ι
Βρίσκεται στο βόρειο μέρος της περιοχής στα Σκάλερα του Πελεκητού.
Βάραρθο Πρίνου Τάφκος
Βρίσκεται νότια των Γωνιών. Το συνολικό βάθος είναι 17 μέτρα.
Βάραθρο του Ξερακιά το Αρμί
Βρίσκεται 2 χλμ. νότια των Γωνιών. Το συνολικό βάθος είναι 46 μέτρα και υπάρχουν αρκετά σταλαγμικά.
Βάραθρο Πίσω Λαγκός
Βρίσκεται ΝΔ των Γωνιών. Το συνολικό βάθος του βαράθρου ήταν 72 μέτρα.
Βάραθρο Συκίδι
Βρίσκεται νοτιοδυτικά του χωριού μετά από 2 χλμ. από την περιοχή Λιθαράς, σε απόσταση 300 μέτρων από την κοίτη του ρυακιού. Το συνολικό βάθος είναι 19 μέτρα.
Σπήλαιο Ανεμοσπηλιά
Βρίσκεται νότια της περιοχής Σκαρόλιθος και έχει υψόμετρο 750 μέτρα.
ΔΔ ΔΑΜΑΣΤΑΣ
Βάραθρο Χονδρό Χαράκι Βρίσκεται 500-600 μέτρα νότια του νεκροταφείου του χωριού Δαμάστα. Το συνολικό βάθος είναι 60 μέτρα.
Βάραθρο Τραχινόλακκα
Βρίσκεται στο 26ο χλμ. της παλαιάς εθνικής οδού Ηρακλείου - Χανίων, περίπου 1 χλμ. πριν το χωριό Δαμάστα, 50 μέτρα νότια του δρόμου και σε υψόμετρο 320 μέτρα.
ΔΔ ΜΑΡΑΘΟΥ Βάραθρο Περιστερόταφκος ή ο Ταύκος του Λάκκου
Βρίσκεται δυτικά του σπηλαίου Δόξα στην ευρύτερη περιοχή που ονομάζεται Δόξα ή Τάφκου Λάκκος. Στο εσωτερικό υπάρχουν τεράστιες ποσότητες κοπριάς από περιστέρια που φωλιάζουν στην είσοδου του βάραθρου.
Βάραθρο Ξετρύπι
Βρίσκεται δυτικά του σπηλαίου Δόξα κοντά στο βάραθρο Τάφκου Λάκκος. Βάραρθο Τάφκος του Παλμέτη Βρίσκεται στο Οροπέδιο του Στρούμπουλα στη Μαραθιανή περιφέρεια και έχει βάθος 44 μέτρων
Οφείλει το όνομα του στον χαϊνη Γιάννη Παλμέτη (1790 – 1834 πραγματικό επώνυμο Παντερής), από το Καμαράκι, που υπήρξε ο φοβερότερος εξολοθρευτής Τούρκων αγάδων. Είχε το λημέρι του στον Στρούμπουλα και παρακολουθούσε το δρόμο προς Ρέθυμνο. Όταν έβλεπε κάποιον αγά να περνάει, τον πυροβολούσε, του έπαιρνε ό,τι είχε και τον έριχνε στο βάραθρο που έκτοτε ονομάζεται "του Παλμέτη ο ταύκος", για να εξαφανίσει κάθε ίχνος. Η παράδοση λέει, ότι μια φορά είχε πιάσει 7 αγάδες μαζί και τους έβαλε να πηδήξουν τον ταύκο, με αντάλλαγμα να χαρίσει τη ζωή σ’ όποιον τα κατάφερνε. Ένας σχεδόν τα κατάφερε, δηλαδή έφτασε μέχρι το απέναντι χείλος και πιάστηκε από ένα κλαδί. Ο Παλμέτης έκοψε το κλαδί και ο Τούρκος… εξαιρέθηκε της ευεργετικής διάταξης. Η τουρκική διοίκηση ανακάλυψε το λόγο που χάνονταν οι αγάδες μόνον όταν κάποιος κατάφερε να ξεφύγει από τον Παλμέτη και να αποκαλύψει το λημέρι του. Δεν μπόρεσαν όμως να τον συλλάβουν. Χρόνια αργότερα, το 1834, ενώ ο Παλμέτης περπατούσε άοπλος και αμέριμνος στο Ηράκλειο, οι άνδρες του Μουσταφά Ναϊσλί πασά, του πολιορκητή του Αρκαδίου, τον έπιασαν, τον σκότωσαν και τον πέταξαν στη θάλασσα.
|
