|
|
Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το
Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων
& την Ε.Ε από το Ε.Γ.Τ.Π.Ε. - Π
Στα πλαίσια του
Ε.Π. «Α.Α.-Α.Υ. 2000-2006»
ΑΞΟΝΑΣ 7
Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου
(Ο.Π.Α.Α.Χ.)
Μέτρο 7.9.3
|
|
|
 |
|
Ιστορία |
|
|
|
Η ΤΥΛΙΣΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Δεν είναι πολλές οι πόλεις και τα τοπωνύμια της Κρήτης και της Ελλάδας, που κρατούν το αρχαίο όνομα τους απαράλλακτο μέσα σε 40 αιώνες, ενώ συνεχίζουν να κατοικούνται σήμερα.
Στην Κρήτη η Κνωσός, οι Αρχάνες, η Σητεία, η Ιεράπετρα, η Κίσαμος, η Τύλισος διατηρούν το αρχαίο όνομα τους και εξακολουθούν να κατοικούνται ακόμη σήμερα σχεδόν χωρίς διακοπή από τα πανάρχαια χρόνια.
Το όνομα της πόλης Τύλισος όπως Κνωσός, Αμνισός, Πανασός, κλπ. πρωτογράφτηκε πριν από 3400 χρόνια στη μεγάλη πρωτεύουσα της Κρήτης, την Κνωσό, με την οποία η Τύλισος είχε σε όλα της τα χρόνια προνομιακές και στενότατες σχέσεις.
Η Τύλισος είναι μια από τις ελάχιστες μινωικές πόλεις που αναφέρονται με το όνομα τους, που είναι και το σημερινό, στις πινακίδες τις Κνωσού.
(Επιγραφή με τη συνθήκη Τυλισίων και Κνωσίων, 5ος αιώνας π.Χ.)
Η θέση της Τυλίσου πρωτοκατοικήθηκε πριν από το 2000 π.Χ., αλλά από αυτήν την παλιότερη εποχή έχουν σωθεί μόνο κινητά ευρήματα. Δεν έχουν όμως σωθεί και οικοδομικά λείψανα, ώστε δεν γνωρίζουμε τη μορφή και την έκταση του οικισμού, που ωστόσο πρέπει να ήταν από τους πιο σημαντικούς της εποχής. Το πιθανότερο είναι ότι το υλικό των κτισμάτων αυτών, ξαναχρησιμοποιήθηκε στα νεότερα μέγαρα, που ξανακτίστηκαν στις ίδιες θέσεις τρεις αιώνες αργότερα.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ιστορία της περιοχής Τυλίσου στην εποχή των πρώτων ανακτόρων 1900-1700, μας δίνουν τα ευρήματα από τα ιερά στο βουνό Πύργο, δυτικά από την Τύλισο.
Η Τύλισος κατά τη μινωική εποχή άκμασε σε δυο περιόδους. Την πρώτη φορά στην εποχή των νέων ή δεύτερων ανακτόρων (1650-1450), στην οποία ανήκουν τα τρία μεγάλα μέγαρα που έχουν ανασκαφτεί, και τη δεύτερη φορά στην ύστερη ή τρίτη ανακτορική εποχή (1450-1200), στην οποία χρονολογείται το μεγάλο κτίριο που σώθηκε δυστυχώς πολύ αποσπασματικά πάνω από τα ερείπια του βορειότερου μεγάρου Γ και η βόρεια στοά.
(Κύπελα με διακόσμηση του 1500 π.Χ)
Στα ίδια χρόνια με τα μέγαρα άκμασε και το λατρευτικό σπήλαιο της περιοχής της Τυλίσου, η σπηλιά της Τράπεζας, το οποίο έχει μεγάλο αρχαιολογικό και σπηλαιολογικό ενδιαφέρον. Στα χρόνια που ακολούθησαν τη μινωική εποχή, η Τύλισος συνέχισε να κατοικείται χωρίς διακοπή. Τα ερείπια των κτισμάτων αυτών των εποχών διατηρήθηκαν κυρίως στην κορυφή του χαμηλού λόφου ανάμεσα στα ανασκαμμένα μέγαρα και στο φυλάκιο.
Για την Τύλισο των ιστορικών χρόνων, όπως ονομάζουμε τα μεταμινωικά χρόνια, μας μιλούν και οι αρχαίοι συγγραφείς. Την αναφέρουν οι Ρωμαίοι ιστορικοί Πλίνιος (του 1ου αι. μ.Χ. και Σολίνος (του 3ου αι. μ.Χ.), παραφθαρμένο ως Γύλισσος. Κάνουν λόγο για μια από τις σημαντικότερες πόλεις της νήσου και την συγκαταλέγουν μαζί με την Κνωσό, την Γόρτυνα και την Κυδωνία. Πολύ σημαντικές όμως για την ιστορία της πόλης είναι και οι επιγραφικές μαρτυρίες. Από αυτές μαθαίνουμε τη στενή σχέση της με την Κνωσό και το Αργός, αλλά και με άλλες πόλεις της Κρήτης και της Ελλάδας καθώς και πολλά ονόματα Τυλίσιων πολιτών. Η αρχαιότερη επιγραφή που αναφέρεται στην Τύλισο χρονολογείται γύρω στα 450 π.Χ.
(Κάτοψη του αρχαιολογικού χώρου)
Συνήθως η Τύλισος αναφέρεται αρχικά ως αυτόνομη πόλη, που αργότερα, από τον 1ο μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. ήταν υποταγμένη, όπως και η γειτονική Ραύκος (Άγιος Μύρων) στη μεγάλη γείτονα Κνωσό. Το πολίτευμα της Τυλίσου είχε εκκλησία του δήμου.
Εκτός από την Ήρα και τον Απόλλωνα, που εικονίζονται στα νομίσματα της πόλης, στην Τύλισο ήταν σεβαστή και η Αθηνά. Ετήσια γιορτή της Τυλίσου ήταν τα Υακίνθια και ιερός μήνας ο Ηραίος. Τα νομίσματα (στατήρες) της Τυλίσου στον 4ο και 3ο αι. π.Χ. έχουν στη μία όψη την κεφαλή της Ήρας κατά κρόταφο προς τα δεξιά. Η θεά Ήρα απεικονίζεται σπάνια σε νομίσματα πόλεων της Κρήτης, και βρίσκεται μόνο σε νομίσματα της Κνωσού, και των πόλεων που γειτονεύουν με αυτήν, όπου η θεά Ήρα έχαιρε μεγάλου σεβασμού. Η θεά είναι στεφανωμένη με στεφάνι από φοίνικες και φοράει σκουλαρίκια και περιδέραιο. Στην άλλη όψη εικονίζεται ο Απόλλωνας γυμνός να κινείται προς τα αριστερά, κρατάει στο δεξιό χέρι ένα τόξο και στο αριστερό ένα κεφάλι αιγάγρου. Μπροστά από τον θεό, ένα δενδράκι δάφνης. Η επιγραφή στην ίδια όψη: ΤΥΛΙΣΙΟΝ.
Στα χρόνια της ενετοκρατίας η Τύλισος λεγόταν Telese και ανήκε στην καστελανία Μαλεβιζίου. Αναφέρεται σε διατάξεις που εξέδωσε ο γενικός προνοητής Ιάκωβος Φοσκαρίνι (μετά το 1550) σε μια προσπάθεια που κατέβαλε για να αναδιοργανώσει και εκσυγχρονίσει το παλιό φεουδαρχικό σύστημα. Έτσι έδωσε κάποια δικαιώματα στους βιλλάνους. Επειδή στην Τύλισο οι φεουδάρχες υποχρέωναν τους βιλλάνους να φέρνουν τα σταφύλια στα πατητήρια τους, όπου τα σταφύλια δεν πατιόνταν αρκετά, με αποτέλεσμα να μένουν μισοπατημένα στον ιδιοκτήτη του πατητηριού, που έτσι έβγαζε και άλλο κρασί, επέτρεψε να πατεί ο καθένας τα σταφύλια του σε όποιο πατητήρι ήθελε.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το χωριό αναφέρεται στις απογραφές ως Tiliso. Υπήρχε ένα κονάκι καλοχτισμένο ιδιοκτησία των εμπόρων Μπεδρήδων. Στα τουρκικά αρχεία του Χάνδακα αναφέρονται πολλές υποθέσεις κατοίκων της Τυλίσου.
Σε άλλα έγγραφα αναφέρονται εξισλαμισμοί στην Τύλισο, καθώς και η έγκριση που δόθηκε για την ανακαίνιση του ναού του Αγίου Νικολάου Τυλίσου. Από άλλα έγγραφα γνωρίζουμε τις παρακάτω τοποθεσίες στην περιοχή της Τυλίσου: Ρουσές, Κεφάλα, Λαγκούφι, Γεράνι, Λάκκος, Σπαργιά, Αμμουδάρες και Άγιος Μάμας.
Στα χρόνια της Επανάστασης, το 1822, στην περιοχή της Τυλίσου στρατοπέδευσε ο Χασάν πασάς. Αργότερα το 1867 έγινε στην περιοχή η μάχη της Τυλίσου. Οι ενωμένοι επαναστάτες Κόρακας, Πετροπουλάκης και Κορωναίος αναχαίτισαν την προέλαση προς τη Δυτική Κρήτη του Ρεσίτ πασά.
Την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας η Τύλισος αναφέρεται στην απογραφή του 1834 με 90 ελληνικές και 10 τούρκικες οικογένειες. Από τις εκκλησίες της Τυλίσου υπολείμματα τοιχογραφιών διατηρούνται στην εκκλησία της Παναγίας, που βρίσκεται στην πλατεία του χωριού.
Η Τύλισος ήταν πατρίδα του γνωστού στρατηγού Ζερβουδάκη και του καθηγητή Περδικάρη, ιδρυτή του Λυκείου «Κοραής» . Το 1881 η Τύλισος είναι έδρα ενός από τους τρεις δήμους του Μαλεβιζιου (οι άλλοι δυο είναι του Κρουσώνα και του Αγίου Μύρωνα) και περιλάμβανε τα χωριά Τύλισο, Μονή, Γωνιές, Κεραμουτσι, Καμάρι, Ρογδιά, Αχλάδα, Καβροχώρι και Γάζι με συνολικό πληθυσμό 2600 κατοίκους από τους οποίους 560 μουσουλμάνοι που ζούσαν κυρίως στο Γάζι, στο Κεραμούτσι, στο Καβροχώρι, στο Καμάρι και στην Τύλισο. Εγγράμματοι στο Δήμο Τυλίσου ήταν 46 χριστιανοί και 17 μουσουλμάνοι [σύνολο 63) ενώ αγράμματοι ήταν 1979 χριστιανοί και 544 μουσουλμάνοι. Στο δήμο Τυλίσου αναφέρεται τότε μονή των Σαββατιανών με 8 μοναχούς.
|
|
|
|
|
|
